Duurzame keuzes maken

Koop volgens het seizoen en ‘van hier’ 

Elke groente en elke fruitsoort groeit normaal gesproken slechts in een bepaalde periode van het jaar. In de winkels merk je daar weinig van. Doordat groenten en fruit worden ingevoerd uit heel de wereld, hebben we nauwelijks nog voeling het natuurlijke ritme van zaaien en oogsten. 

Hou bij de opmaak van je menu deze seizoenskalender bij de hand. Met deze kalender kan je rekening houden met de groenten en fruit die op dat moment wel/niet geoogst worden en op die manier draag je ook meer zorg van de natuur.  

Door groenten en fruit te kiezen volgens de seizoenskalender, draag je bij aan lokale keuze en zorg je ervoor dat er geen groenten en fruit uit andere landen binnen en buiten Europa moeten worden aangevoerd met vrachtwagens, schepen of zelf vliegtuigen.  

Kijk bij je aankoop van bepaalde producten ook naar de herkomst. Kies bij voorkeur producten die vanuit België of errond komen en vermijd producten die van heel ver komen en waarvoor heel wat transport moet gebeuren. 

Waar koop je het eten dat op de menu staat? Koop je dat nog voor je vertrek in je thuisgemeente of koop je het op de plaats waar je kamp of vakantie doorgaat? Beide hebben voor- en nadelen die we hieronder bespreken. 

Kies vooral voor lokale producten en handelaars. Kies op die manier voor korte keten en steun lokale producenten. Op die manier haal je een aantal voordelen:

• Je vermijdt onnodig transport,
• je betaalt een ‘faire prijs’ voor de producten,
• je kiest voor versheid doordat de producten bv niet lang/ver getransporteerd werden en dus ook geen, specifieke bewaring vragen 

Kies dus vooral voor handelaars uit de buurt en handelaars die kiezen om aan de slag te gaan met lokale producten en/of alles zelf produceren. 

Hoe geraakt jouw eten ter plaatse? Neem je alles mee uit de thuisgemeente, laat je alles leveren ter plaatse, ga je in de gemeente van je kamp of vakantie naar de winkel?  

Maak deze keuze samen met de keuzes die je maakt voor transport. Als je nog ruimte hebt op een vrachtwagen of bus die sowieso rijdt met deelnemers of materiaal, kan je inkopen van thuis uit meenemen. Heb je geen plaats meer op het gekozen transport? Kies dan voor aankopen op de locatie van het aanbod of eventueel leveringen ter plaatse. Vermijd in dit geval hoe dan ook het inzetten van extra transport enkel en alleen voor het vervoeren van jouw aankopen. 

Vlees eten heeft een grote impact op het milieu. Door vlees (af en toe) te schrappen van de menu kies je alvast voor een meer duurzaam alternatief en verklein je je ecologische voetafdruk op een makkelijke manier.  

De grondstoffen nodig om vee op te kweken (water, voeding, land), spaar je op die manier uit. Het gebruik van die grondstoffen voor het kweken van vee leidt tot ontbossing, bodemerosie, klimaatwijzigingen door het broeikaseffect, vermesting, verzuring, watervervuiling en het verlies aan biodiversiteit. Vooral rood vlees (rund, varken, geit en schaap) heeft een grote milieu- impact.  

Vervang rood en bewerkt vlees door peulvruchten (zoals bonen, linzen, kikkererwten…), (ongezouten) noten of ei. Je kan ook eens kiezen voor een duurzame vis als vervanger. Duurzame vissen herken je aan het duurzaamheidskeurmerk.  

Tips voor vegetarische menu’s vind je ook via dit artikel.

Kan je verpakking vermijden bij de aankoop van bepaalde zaken? Doe dit dan zeker. Producten die je moet kunnen bewaren zitten sowieso in een verpakking. Net daarom kan je keuze voor verse producten ter plaatse zorgen voor heel wat minder afval. 

Is verpakking toch niet te vermijden? Kies dan voor het duurzaamste alternatief. Kijk of de verpakking gemaakt werd van gerecycleerde materialen of van natuurlijke materialen? Neem ook zelf tassen en/of bakken mee als je gaat winkelen. Zo hoef je geen plastic zakjes te nemen of te gebruiken.  

Een aantal tips als je toch niet volledige verpakkingloos kan kopen:  

• Kies voor de grootste eenheid (1 grote pot choco, i.p.v. 5 kleinere). Heb je toch een pot nodig per tafel, verdeel de choco dan over afwasbare kommen die je op tafel kan verspreiden. 
• Koeken kopen? Kies voor koeken die niet individueel verpakt zijn maar ga voor losse koeken die samen in een doos/verpakking zitten maar niet nog eens elk afzonderlijk zijn verpakt. 
• Kies voor verpakkingen met statiegeld of retourverpakkingen. Deze zijn milieuvriendelijker dan recycleerbare verpakkingen, om de simpele reden dat ze herbruikbaar zijn.    

Water van de kraan, thee en koffie (zonder extra’s) zijn de beste keuze als je gaat voor duurzaamheid. De verpakking voor frisdrank en alcohol is minder duurzaam. Het kost energie, grondstoffen en transport om deze dranken te maken, te verpakken en tot bij jou te krijgen. Kies je er toch voor, kies dan opnieuw voor lokale alternatieven en kies iets vaker voor water, koffie of thee als alternatief. 

Kies ook voor water van de kraan, dat is het mist belastend. Ook bij koffie en thee kan je letten op bv. fairtrade merken of merken die aandacht hebben voor het verdwijnen van het regenwoud, enz.  

Er bestaan intussen heel wat keurmerken. Ook voor duurzaamheid zijn er keurmerken. Op deze website kan je per categorie van product op zoek gaan naar de duurzame keurmerken. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen topmerken en andere merken. Topmerken zijn merken die het hoogst scoren op de volgende zaken: 

• Ambitie: ze leggen strenge eisen op m.b.t.. milieu, dierenwelzijn en/of mens. 
• Transparantie: De eisen zijn makkelijk te vinden op hun website en zijn ook duidelijk- en concreet voor wie ze leest. 
• Betrouwbaar: de controle op de hoge eisen is gekend en betrouwbaar. 
  

Er bestaan meer bioproducten dan je misschien zou denken: fruit, groenten, melk, vlees, vleesvervangers, eieren, enz. Ook het assortiment verwerkte producten wordt steeds ruimer: biobrood, biokaas, biovruchtensappen, bioburgers, biobier, enz. Voor de verwerking van al die biologische producten bestaan er strenge regels. 

Een biologisch eitje smaakt zoveel beter als je weet dat de kip vrij heeft kunnen scharrelen in de ren. Heel wat anders dan de krappe behuizing van een batterijkip! Dieren op een biobedrijf worden behandeld als levende wezens, niet als productiemachines. Ze mogen buiten lopen, krijgen biovoer te eten en van antibiotica is geen sprake. Als je dierlijke bioproducten koopt, draag je een steentje bij tot het streven naar meer dierenwelzijn. 

Het klopt dat bioproducten vaak duurder zijn dan andere, en dat is ook logisch. De biologische landbouw is kleinschaliger en er komt meer handarbeid aan te pas. Wieden duurt nu eenmaal langer dan spuiten. Natuurlijk zijn de biogroenten uit je vaders moestuintje erg goedkoop.

Het grootste gamma biologische producten vind je in natuurvoedingswinkels en bij bioboeren met een uitgebreide thuisverkoop. Supermarkten bieden steeds meer biologische producten aan. Ook het aantal bioslagers groeit. Op biopunten kan je zoeken naar een winkel, markt of boer in de buurt die jou van bioproducten kan voorzien.

Biologische voeding op kamp is geen kwestie van alles of niets. Je kan bijvoorbeeld alle vlees bij de plaatselijke bioslager kopen of de meeste groenten en fruit bij de bioboer.

Biologische producten herken je aan een label of aan het opschrift bio of biologisch. Dit zijn beschermde termen, dat wil zeggen dat enkel wie het een bio-certificaat heeft dit label mag gebruiken. Je kan ze ook erkennen aan het EU-biologo (zie afbeelding).
Meer te weten komen over bio doe je op alles over bio. 

Koop en kook enkel wat je gaat eten. Daar komt een goede planning bij kijken. Door een goed menu te maken en te berekenen wat je denkt nodig te hebben, kan je overschotten zoveel mogelijk vermijden.
Merk je doorheen het aanbod dat je toch vaak met overschotten blijft zitten? Pas dan de hoeveelheden die je aankoopt en/of klaarmaakt doorheen het aanbod aan.  

Je kan ook nadenken over wat je met bepaalde overschotten kan gaan doen. Hieronder enkele tips.  

Verwerk oud brood door het te roosteren, wentelteefjes of verlorenbrood, croque-monsieurs of broodpudding te maken.

Je kan oud en geroosterd brood ook vermalen tot paneermeel dat je dan weer kan gebruiken voor een volgende maaltijd.
Je kan ook broodkorstjes maken voor in de soep of salade.

Gooi dus geen brood weg maar verwerk het tot iets nieuws. 

Overschotjes van gekookte aardappelen kan je bakken, verwerken in een omelet (zoals de echte Spaanse tortilla) of mixen in de soep (zo word je soep romiger).

Gebruik de aardappelen voor een volgende maaltijd als aardappelsalade of maak een puree met of zonder groenten.

Ook het kookwater van de aardappelen mag in de soep, of in de saus die je met het vleesnat bereidt. Het kookwater heeft een lekkere smaak, bevat veel vitaminen en heeft de ideale temperatuur om bij de saus te roeren. 

Rauwkost bederft snel, dus aarzel niet en verwerk eventuele restjes in soepen, ovenschotels of groentetaarten.

Restjes van bereide groenten voeg je toe aan de soep, aan pastagerechten, Provençaalse saus of een ovenschotel.

Gekookte bloemkoolresten kan je pletten en met bieslook, tuinkers en mayonaise mengen tot een fris broodsmeersel. Of door het te mengen met room en kaas maak je eens een bechamelsaus zonder de bloem. Een restje erwten of boontjes geeft je slaatjes een hartige toets. 

Met resten broodbeleg (ham, salami, kaas, vegetarische producten) kan je lekkere salades maken door er gekookte eieren en mayonaise aan toe te voegen. 

Je kan ze samen met het oude brood verwerken tot heerlijke croque -monsieurs. Wijk daarbij ook eens af van de normale kaas en hesp maar kies ook eens voor nieuwe combinaties.  

Misschien kan je de overschot van kleine hoeveelheden beleg wel gebruiken voor de toastjes van het feestje aan het einde van je kamp of vakantie. Dat maakt het toch lekker feestelijk en zo hoef je ook geen kleine restjes meer weg te gooien.

Heb je toch nog etensresten die je niet verwerkt krijgt? Misschien heeft de eigenaar van jullie gebouw of terrein wel kippen of andere dieren die van overschotten houden. Of misschien is er een buur die deze wel graag wil voor de dieren in de tuin. 

Zoniet gaat het prakje in de GFT-bak (Groente-, Fruit- en Tuinafval). Ongekookte, niet-bereide etenswaren mogen op de composthoop. In een compostvat wordt zelfs het taaiste groenteafval een voeding rijke bodemverbeteraar. 

Etensresten verwerken is een nobele zaak. Houd wel rekening met enkele basisregels van de voedingshygiëne. Als je restjes niet op de gepaste wijze verwerkt en bewaart, riskeer je voedselvergiftiging.

Het allerbelangrijkste is dat je het voedsel, na bereiding, binnen de twee uren in de koelkast of diepvriezer plaatst (één uur bij warm weer). Een bereid gerecht dat langer dan twee uren werd blootgesteld aan kamertemperatuur, kan zoveel bacteriën bevatten dat het voedsel ongezond wordt. Het is dan onveilig. Weggooien dus! Voedselrestjes plaats je in een schoon bord of pot, liefst afgesloten met een deksel. Bewaar ze niet in de ketel waarin ze werden bereid of op de schotel waarmee ze werden opgediend. Grote hoeveelheden voedsel verdeel je in kleine porties en leg je in schotels die maximum vijf centimeter diep zijn, zodat ze sneller afkoelen. Restjes die je op die manier bewaart, mag je binnen de twee dagen opeten. Sommige restjes zijn nog veilig na drie tot vijf dagen, maar mettertijd stijgt het risico van voedselvergiftiging. Neem liever het zekere voor het onzekere.  

Als je etensresten verwerkt in sausjes en soepen, dan moet je alles flink laten doorkoken. Andere restjes verwarm je tot meer dan 75° Celsius. Roer het voedsel om zeker te zijn dat de warmte overal zit en dien je gerechten steeds dampend heet op. Etensresten mag je slechts één keer opwarmen.

Opgelet: Als een restje te lang werd bewaard, als het er vreemd uitziet of eigenaardig ruikt, gooi het dan weg. Ook bij twijfel neem je geen risico: weggooien die troep!

Met een aantal tips kan je tot slot ook je energieverbruik een pak lager houden tijdens het koken en ook op die manier verklein je je ecologische voetafdruk.   

• Verhit eten niet langer dan nodig is. Is de soep klaar 2 uur voor het middagmaal? Zet het vuur dan even uit en verhit later opnieuw. Het is niet energiezuiniger om het vuur aan te houden zodat het eten warm blijft.
• Een deksel op de pan zorgt voor 2 tot 3 keer minder energieverbruik. 
• Gebruik niet te veel water als je kookt. Een klein laagje water – zodat het niet droog kookt – is voldoende. Daardoor blijven ook meer vitamines behouden. 
• Koken voor meerdere personen of meerdere dagen is energiezuiniger. Kies een pan die past bij de hoeveelheid die je bereidt. Zet de pan ook op een bijpassende pit, dus waarbij de pan de pit helemaal bedekt. 
• Gebruik de heteluchtstand van de oven in plaats van de conventionele stand met boven- en onderwarmte. Dat is zuiniger. 
• Kook je op een open vuur kies dan het juiste vuur voor de juiste bereiding. Zie hiervoor de soorten vuur die je kan hanteren in het kennisthema over vuur.
  

Heb jij je al eens laten verleiden om goedkope plastic borden, bestek en bekertjes te kopen? Kies je voor opdienschalen in karton of plastiek? Misschien had je je voorgenomen om de spullen na gebruik af te wassen en opnieuw te gebruiken, maar dat valt niet mee. Door hun ondermaatse kwaliteit zijn ze slechts geschikt voor eenmalig gebruik. Dit is dus hét schoolvoorbeeld van een milieubelastende aankoop. Je eindigt met een berg restafval. Ook het productieproces vormt een aanslag op het milieu. Wegwerpproducten hebben hun naam dus niet gestolen: het zijn 'verwerpelijke' ondingen.

Voor elk wegwerpproduct bestaat een milieuvriendelijker alternatief. Als er op je locatie geen borden, koppen, glazen en bestek aanwezig zijn, vraag je elke deelnemer om zijn of haar eetuitrusting mee te brengen. Een metalen mok of plastic beker kan beter tegen een ferme stoot dan een glas.

Wil je investeren in eetgerief voor je hele groep? Overweeg dan om tweedehandsspullen te kopen. In kringloopwinkels vind je glazen, koppen en borden in alle formaten. Tegen een zacht prijsje kan je er stapels van aankopen. Adressen vind je via de kringwinkel.be.  

Je kan ook een oproep lanceren bij de ouders van je leden om oude glazen, bekers en borden een nieuw leven te geven in je jeugdgroep. Zo red je ze van de afvalberg.